Chapter 4 aham pratah uttishthaami Solutions

Chapter 04 अहं प्रातः उत्तिष्ठामि

Textbook Solutions

प्रश्न 1. पट्टिकातः शिष्टाचारस्य पदानि चित्वा लिखन्तु ।
यथा – गुरुवन्दनम्
उत्तरम्: गुरुवन्दनम्, वृद्धसेवा, अतिथिसत्कार: मातृप्रेमः, पितृभक्तिः, ज्येष्ठेषु आदरः, कनिष्ठेषु प्रीतिः, बन्धुषु प्राणिषु दया, प्रीति: स्वाभिमानम्, परोपकारः प्रियवचनम्, सत्यकथनम्, सत्पात्रे दानम्, सर्वेषु मैत्रीभावः, समयपालनम्, स्वच्छता, प्रकृतिरक्षणम्, भातृषु भगिनीषु च स्नेह ।

प्रश्न 2. उदाहरणानुगुणं समयं संख्याभिः लिखन्तु ।
यथा- पादोन- सप्तवादनम् – ‘६:४५
(i) सार्ध-दशवादनम् –_______
(ii) दशवादनम् – _______
(iii) सपाद-पैंड्वादनम् – _______
(iv) सार्ध-चतुर्वादनम् – _______
(v) पादोन-एकादशवादनम् – _______
उत्तरम्:
(i) सार्ध-दशवादनम् – १०:३०
(ii) दशवादनम् – १०:००
(iii) सपाद-षड्वादनम् – ०६:१५
(iv) सार्ध-चतुर्वादनम् – ०४:३०
(v) पादोन-एकादशवादनम् – १०:४५

प्रश्न 3. उदाहरणानुगुणं समयम् अक्षरैः लिखन्तु ।
यथा – ०६:०० – ”षड्वादनम्”
(i) १२:०० – _______
(ii) ०५:३० – _______
(iii) ०६:४५ – _______
(iv) ०९:४५ – _______
(v) ११:३० – _______
उत्तरम्:
(i) १२:०० – द्वादशवादनम्
(ii) ०५:३० – सार्ध – पञ्चवादनम्,
(iii) ०६:४५ – पादोन-सप्तवादनम्
(iv) ०९:४५ – पादोन-दशवादनम्
(v) ११:३० – सार्ध एकादश वादनम्

प्रश्न 4. उदाहरणानुगुणं प्रश्ननिर्माणं कुर्वन्तु ।
यथा – सः सार्ध – सप्तवादने अध्ययनं करोति । – “स:” “कदा अध्ययनं करोति?
(क) सा सपाद – नववादने विद्यालयं गच्छति । – _______?
उत्तरम्: सा कदा विद्यालयं गच्छति ?

(ख) सतीशः सार्ध – द्वादशवादने भोजनं करोति । – _______?
उत्तरम्: सतीशः कदा भोजनं करोति ?

(ग) यानं पञ्चवादने आगच्छति । – _______?
उत्तरम्: यानं कदा आगच्छति?

(घ) गोपालः षड्वादने गोदोहनं करोति । – _______?
उत्तरम्: गोपालः कदा गोदोहनं करोति ?

(ङ) माता दशवादने कार्यालयं गच्छति ।- _______?
उत्तरम्: माता कदा कार्यालयं गच्छति ?

प्रश्न 5. स्वस्य दिनचर्यां सरलवाक्यैः लिखन्तु ।

उत्तरम्:
(क) अहम् प्रातः पञ्चवादने उत्तिष्ठामि ।
(ख) अहम् षड्वादने उद्यानं गच्छामि।
(ग) अहम् सार्ध षड्वादने स्नानादिकम् करोमि ।
(घ) अहम् सपाद-सप्तवादने प्रातराशम् करोमि ।
(ङ) अहम् अष्ट-वादने विद्यालयम् गच्छामि।

प्रश्न 6. वाक्येषु . शिष्टाचारपदं योजयन्तु ।
यथा – युवक: मातापित्रोः सेवां करोति ।
(क) सा दुर्बलानां _______ करोति ।
उत्तरम्: साहाय्यं

(ख) सर्वेषु प्राणिषु _______ भवतु ।
उत्तरम्: दयाभावः

(ग) सर्वे छात्रा : पाठशालायाः _______ कुर्वन्तु ।
उत्तरम्: नियमपालनं

(घ) वयं सर्वे अतिथीनां _______ कुर्मः।
उत्तरम्: सत्कारं

(ङ) परस्परं छात्रेषु _______ भवतु ।
उत्तरम्: मैत्रीभावः

प्रश्न 7. योग्यताविस्तरः
भारतीयज्ञान- परम्परायां समयः घटीयन्त्राणि च
प्राचीनभारते जनाः समयनिर्देशार्थं सूर्यस्य गतिं पश्यन्ति म। तस्य कृते ते बहुविधस्य विज्ञानस्य आविष्करणं कृतवन्तः । तादृशानि विज्ञानयन्त्राणि सामान्यतः वयं प्रसिद्धेषु देवालयेषु पश्यामः । यथा ओडिशाराज्ये कोणार्कक्षेत्रे विद्यमाने सूर्यमन्दिरे चक्राणि सन्ति ।
उत्तरम्: 

प्रश्न 8. परियोजनाकार्यम् |
(i) स्फोरकपत्रे घटीनां चित्राणि रचयन्तु तेषु विविधान् रङ्गान् पूरयन्तु संस्कृतेन समयं च लिखन्तु ।
(ii) मात्रा / पित्रा सहं चर्चां कृत्वा स्वस्या: / स्वस्य दिनचर्यां संस्कृतेन लिखन्तु ।
(iii) शिष्टाचारस्य विषये पञ्चानां श्लोकानां संग्रह कुर्वन्तु स्मरन्तु च ।
उत्तरम्:
(i) छात्राः स्वयमेव कुरुत ।
(ii) मात्रा / पित्रा सह चर्चा कृत्वा स्वस्य दिनचर्या ।
अहम् प्रातः पञ्चवादने उत्तिष्ठामि । मम मात्रा सह योगासनं करोमि। अहम् पित्रा सह उद्याने भ्रमणाय प्रतिदिनं गच्छामि। तदनंतरम् शौचं स्नानादिकं कृत्वा प्रातराशं करोमि । ततः सप्तवादने पित्रा सह विद्यालयम् गच्छामि । विद्यालयात् आगत्य द्विवादने भोजनं कृत्वा स्वाध्ययनं करोमि। सायं पञ्च-वादने मित्रैः सह खेलितुम् क्रीडाक्षेत्रं गच्छामि । पुनः गृहम् आगत्य अष्ट-वादने रात्रिभोजनं सपरिवारं करोमि ।
(iii) शिष्टाचारस्य पञ्चश्लोकाः

• 
  सर्वलक्षणहीनः अपि यः स्यात् आचारवान् नरः । श्रद्धावान् अनसूयः च शतं वर्षाणि जीवति ।।
  
• 
  अभिवादनशीलस्य नित्यं वृद्धोपसेविनः । चत्वारि तस्य वधन्ते आयुर्विद्या यशोबलम् ||
  
• 
  नरस्याभरणं रूपं रूपस्याभरणं गुणः । गुणस्याभरणं ज्ञानं ज्ञानस्याभरणं क्षमा ।।
  
• 
  सत्यं ब्रूयात् प्रियं ब्रूयात् न ब्रूयात् सत्यप्रियम्। प्रियं च नामृतं ब्रूयात् एषः धर्मः सनातनः ।।
  
• 
  विद्या ददाति विनयं विनयाद् याति पात्रताम् । पात्रत्वाद् धनमाप्नोति धनाद् धर्मः ततः सुखम् ।।